Design Academy Eindhoven * 2 Maart 2020 * Leestijd 3 min

Er zijn maar liefst 12.600 jongeren zonder vaste thuisbasis in Nederland. Een schrikbarend aantal. Nog erger is het feit dat het aantal afgelopen tien jaar verdrievoudigd is. Wat zijn de verhalen àchter de cijfers? Daar moeten we meer zicht op krijgen willen we het beleid hieromtrent  kunnen herontwerpen. Vorig jaar zijn we met Stichting Zwerfjongeren Nederland (SZN) gestart met een ontwerptraject waarbij drie designers de behoeften en wensen van dakloze jongeren in kaart brengen. We hopen op basis daarvan toe te werken naar een nieuw systeem waarin dak-en thuisloze jongeren centraal staan in plaats van -zoals nu- erdoor verlamd worden.

We willen naar een systeem dat gericht is op de gebruiker. Ik ben ervan overtuigd dat designers hierin een rol kunnen spelen. Ontwerpers starten altijd met goed onderzoek naar de beweegredenen, behoeften en de leefwereld van de gebruiker, in dit geval de jongeren. Zo heeft ontwerper Manon van Hoeckel zich afgelopen jaar verdiept in de wereld van dak-en thuisloze jongeren. Door echt goed te luisteren, ontdekte ze dat veel jongeren vooral behoefte hebben aan ‘ruimte’, uiteraard in fysieke zin, maar vooral ook mentaal. Dak-en thuisloze jongeren zitten gevangen in een systeem waarin ze voortdurend hun situatie moeten verantwoorden aan diverse instanties. Één van de jongeren vertelde dat ze zich bijna een zakenvrouw voelde door alle afspraken die ze had met instanties over haar dakloosheid. Dat kost veel energie en juist die hebben ze niet.

Dit herontwerp heeft geleid tot de in februari gestarte proef: het bouwdepot. Een jaar lang financiële bestaanszekerheid voor 5 (voormalig) dak- en thuisloze jongeren uit Rotterdam, Eindhoven en Den Haag. Zodat ze hun leven op kunnen bouwen en een volgende stap zetten. Ik zie dat als een prachtige start. Het is vooral mooi om te zien dat jongeren zelf aangeven hoe ze van ‘overleven’ naar ‘leven’ willen schakelen. Zij krijgen de regie en hebben een eigen persoonlijke overeenkomst opgesteld met daarin afspraken wat ze dit jaar willen bereiken, met begeleiding door lokale instanties. Zo gaf één van de deelnemers aan dat hij graag in zijn overeenkomst wilde opnemen dat hij geen geld mag uitlenen aan anderen. Veel mensen in zijn omgeving zitten ook krap bij kas en hij vindt het moeilijk om nee te zeggen. De overeenkomst helpt hem hierbij in plaats van dat het hem belemmert. Dit is een sprekend voorbeeld van hoe ontwerpers te werk gaan; ze denken vanuit de behoefte van de doelgroep en betrekken hen in het proces en het definitieve ontwerp.

Ik zou zeggen, volg deze proef en doe met ons mee om dit nieuwe systeem vorm te geven. Ik hoop dat dit traject met financiële bestaanszekerheid een stimulans is om regels- en richtlijnen aan te passen aan de persoonlijke omstandigheden van jongeren. Zodat de jongeren zelf en niet de regels centraal komen te staan. Wat mij betreft moeten we vanuit medemenselijkheid, vertrouwen en empathie naar nieuw beleid toewerken. Mijn referentie daarvoor haal ik bijvoorbeeld uit Een tijd voor Empathie van de Nederlandse primatoloog Frans de Waal waarin hij schetst hoe naastenliefde en empathie belangrijke elementen zijn om te overleven. Zelfs belangrijker dan het Darwinistische idee van het recht van de sterkste. Juist door sociale binding kunnen we gemeenschappen vormen waarin je elkaar vertrouwt en leert om met elkaar mee te voelen. Sociaal gedrag zou volgens De Waal dan ook meer in de politieke en sociaal-maatschappelijke systemen moeten worden doorgevoerd.  Met de proef van het bouwdepot laat SZN zien dat er een manier is om beleid veel persoonlijker te maken. Maak jongeren zelf ontwerper van het systeem waardoor ze er eigenaar in plaats van slachtoffer van worden. Met dat als uitgangspunt hoop ik dat we dit jaar flinke concrete stappen kunnen zetten naar het ontwerpen van een meer mensgericht beleid voor dak-en thuisloze jongeren.